Yamanba jankosaren elezaharra

Behinola, Japonia urruneko irletan jainko-jainkosa guztiak bizi ziren bakar-bakarrik, gizakirik ez zen garai haietan. Horietarik bat, Yamanba jainkosa, Fujiyama mendian bizi zen.

Neguko egun batean, elurra mara-mara ari zuen eta Yamanba mendiaren magalean zela, ohartu zen Japoniako lurralde ederrak hutsik zeudela, beste jainko-jainkosek oso gutxitan uzten baitzuten Fujiyama mendiaren egoitza sakratua beheko haranetara jaisteko.

Orduan, Yamanbak zazpi elur-bola handi harturik, elur-panpina bat egin zuen. Eguzkiaren indarrez elurra urtzen hasi zen eta handik atera zen gizaki bat, elurra bezain hotza. Yamanbak ikusi zuen gizaki zuria eta ez zitzaion gustatu.

Yamanba ez zen pozik geratu eta menditik behera jaitsi zen, urtutako elurrak sortutako erreka batera heldu zen arte. Han, errekaren ertzean buztina zegoen. Zazpi buztin-bola handi baliaturik, Yamanbak buztinezko irudi bat egin zuen. Eguzki-izpien indarrez, buztina zartatzen hasi zen eta handik atera zen gizaki bat, buztina bezain zakarra. Yamanbak ikusi zuen gizaki beltza eta hori ere ez zitzaion gustatu.

Asmatzen ez zuela ikusita eta amore emateko zorian zela, horra hor antzeman zuela lokatz artean, ur geldotan, sekula ikusitako lorerik ederrena: loto lorea zen, lohiaren artean dirdiratsu.

Yamanbak, lohietatik kontu handiz erauzi zituen zazpi loto lore handi, ederrenetan ederrenak, eta are kontu handiagoz jarri zituen banan-banan bata bestearen ondoan, hostoz hosto. Lan handia egin zuen oraingo honetan. Izan ere, zazpi gau eta zazpi egun eman zuen harik eta zazpigarren egunaren egunsentian, eguzkia atera zen eta beronen izpien indarrarekin loto loreen hostoak zimurtu eta erori ziren arte.

Tximeleta krisalida batetik nola, hola sortu zen gizaki biribil, eder eta akatsik gabeko bat Eguzkiarekin batera sortu zenez, Yamanbak Ni-pon deitu zion, “ekialdetik sortua” alegia. Eta Yamanbak ikusi zuen gizaki horrek bai merezi zuela jainko-jainkosen lurraldean bizitzea.

Eta, harrezkero, japoniarrak bizi dira Japonian Yamanba jainkosaren eta beste jainko-jainkosen babespean.

Ipuinak sortzeko makinak

Ingelesez

Euskaraz

Gaur Done Bladi, bihar Santa Ageda bezpera

Eta umeei kontatzen badiegu Santa Agedaren historia? Gorexamar ez ote da? Nik uste dut kontatu behar direla horrelakoak, duda izpirik gabe.

Patxi Zubizarretaren Urrezko giltza izeneko liburu zoragarria azken aurreko saioan erakutsi nizuen. Dakizuenez, Erein argitaletxearen liburu eder horrekin batera, bi CD argitaratu zituzten kanta eta testuekin.

Agate Deunaren historiarekin entzundakoaren ulermena landu daiteke eta liburuaren 51. orrian agertzen den ipuinaren bertsioa moldatu dut errazago eginen zaielakoan.

Aspaldi-aspaldian, Sizilia izeneko irla batean, neskatxa bat bizi zen. Ageda zuen izena eta familia onekoa zen. Gainera, neskatxa xarmanta eta polit askoa omen zen. Neskatxa handitu zen eta neskatxa gazte ezin ederragoa bilakatu zen.

Irla horretako gobernadoreak berak, Kintianus izeneko batek, beretzat nahi izan zuen eta berarekin ezkontzeko esan zion; baina neskatxak harekin ezkondu nahi ez. Kintianus hori neska baino askoz ere zaharragoa izateaz gain, neskak ez zuen batere maite. Izan ere, Ageda eta bere familia osoa kristaua zen, eta garai horretan kristautasuna debekatuta zegoen Sizilian. Horregatik, Kintianus gobernadoreak sarri askotan kristauak atxilotu eta kartzelan sartzen zituen.

Agedak behin baino gehiagotan esan behar izan zion ezetz eta ezetz gobernadore tematiari, baina gobernadore setatiak direnak eta ez direnak egin zituen neska erakartzeko: alferrik, baina! Orduan, gobernadore gaiztoak onez lortzerik izan ez zuena, gaiztoz lortzea erabaki zuen. Egun batez soldaduei Ageda atxilo hartu eta ziega ilun batean sartzeko agindu zien, Ageda kristau izatearen aitzakia hartuta.

Neska gaztea ziegan zela, gobernadoreak bisita egin zion eta berarekin ezkontzeko berriz eskatu zion eta, onartuz gero, libre utziko zuela esan zion. Halere, neskak bereari eutsi zion. Orduan, gobernadore maltzurrak denbora luzez preso atxikiko zuela egin zion mehatxu. Egunak joan eta egunak etorri, halarik ere, neskak ez zuen amore eman nahi izan. Asteak joan eta asteak etorri, eta neskak ez zuela etsiko ikusita, gobernadoreak esan zion neskatxari.

Zu niretzat izan ezean, inorentzat ez zara izanen, eta zure bularrak mozteko aginduko dut eta poliki-poliki odolik geldituko eta hilko zara.

Agedak, orduan halaxe erantzun omen zion:

Halakoxe bi bularretatik edan zenuen zuk ere... Orain emakume errukarri bati moztu behar omen dizkiozu. Bihozgabe halakoa!

Amorraturik, gobernadore errukigabeak neskatxari bi bularrak mozteko eta sutara botatzeko agindu bota zuen, ikatz artean erre zitezen. Eta hala egin zuten soldaduek: lehenbizi, bular bat moztu zioten; baina neska ez zen hil. Orduan, beste bularra moztu zioten eta, halere, neska ez zen hil, harrigarriki zauriak berez ixten zitzaizkiolako neskatxari. Orduan, gobernadore ankerrak, neskatxa sutara botatzeko agindu zuen eta, azkenik, hala hil omen zen neskatxa. Guztiarekin ere, Agedaren istorioa azkar zabaldu zen Sizilia osoan eta anitzek santutzat hartu zuten neskatxa adoretsua.

Diotenez, Ageda hil eta urtebetearen buruan, Siziliako sumendirik handiena, Etna sumendia, laba jaurtitzen hasi zen. Etna inguruan dagoen Katania hiriko biztanleek laguntza eskatu zioten Santa Agedari sumendiaren laba geldiarazteko, Herriak ez baitzuen Kintianus gobernadore gaiztoak egin zuenaren errurik, Harrigarriki, laba berehalakoan gelditu zen eta ez zen iritsi Katania hiriraino.

Harrezkeroztik, Santa Ageda suaren, tximisten eta sumendien babesletzat jo ohi da.

Egia ala gezurra, begi bien artean sudurra.

Ohi bezala, kanta ere hor dugu: jarraian, gure alabak ikasi duen bertsioa duzue, Beran kantatzen omen den gisara

Aintzaldun daigun Agate deuna
bihar da deun Agate
Etxe honetan zorion hutsa
betiko izango al dabe

Ez gaude oso aberats diruz
ezta ere oinetakoz
bainan eztarriz ondo gabiltza
ta kanta nahi degu gogoz

Zorion etxe hontako denoi
olez egitera gatoz
aterik ate ohitura zaharra
aurten berritzeko asmoz
Ez gaude oso aberats diruz
ezta ere oinetakoz
bainan eztarriz ondo gabiltza
ta kanta nahi degu gogoz

Santa Ageda bezpera dugu
Euskal Herriko eguna
etxe guztiak kantuz pozteko
aukeratua duguna
Santa maitea gaur hartu dugu
gure bideko laguna
haren laguntza bete gentzake
egun hontako jardura

Zelai erdian loreak argi
larros krabelin ta lili
etxe hontako etxeko andreak
Ama birgiña dirudi
Etxe hontako urdaiazpiko
asko kakutik zintzilik
ta lukainka gorriak ugari
poltsa betetzeko guri.

Eta aurten ez badizue eman denbora lantzeko, gorde hurrengo ikasturterako.

On dagizuela.

Herriaren emaitza aberatsa da ipuina

On Jose Maria Satrustegi zenaren liburu zahar bat daukat esku artean, Ipui miresgarriak izeneko liburuttoa, hogeita hamar urte baino gehiago dituena eta euskara ikasten hasi nintzen garaian erabili nuena. Horregatik, azpimarraturik, ohar eta zirriborroz betea dudala dakusat eta ahanzturaren zaku ilunetik berreskuratzen ari naiz hainbat eta hainbat kontu...

Baina noan harira. Arruatzuko euskaltzainak lan handia egin zuen herri ipuinak biltzen: esku artean dudan liburutxoan bi dozena daude - Lapur ona, Xirula miresgarria, errege eta gatza, Amaizun gaiztoa, Txitxirio txiki... - Baina ez noa orain horietako bat transkribatzera, ez horixe!

Ipuin Tailerraren aurreko saioan azaldu nituen On Rajiden aholkuak ekarri nahi dut gogora:

• Ipuinak entzuten ikasi
• Ipuinak bizi
• Tradiziotik edan
  

Eta ekarri nahi ditut gogora zeren eta Satrustegiren ipuin bilduma horren aitzin solas gisara, oso testu ederra aurkitu dut, oso egokia eta saioan nik esandakoaren osagarri. Liburu hori gaur egun aurkitzea ezinezkoa denez, aitzin solas hori transkribatu dut eta arraian doakizue, luzexka bada ere zinez merezi duena. Testua gaurkotzeko, soilik egokitu ditut hitz batzuk Euskaltzaindiaren arauen arabera.

Ipuinak ematean -ez dakit zergatik- haurrak ditugu beti gogoan, haurren gauza besterik ez balitz bezala. Eta ipuinen mundua ez da haur kontua, hainbat gutxiago haurkeria, batzuek hori uste badute ere.

Haurrengan ez baino, pertsona handiengan dago ipuinen altxorra. Aitona-amonak dira sukalde txokoetan iturri nagusia, eta berauen bidez gorde ditu gure herriak.

Haurra bada ere ikasle berria, ez da beti haur izateko jaio: denborak eginen du ipuin-kontatzaileen soka-mutur.

Ipuinak ez du, berez, inork sortu. Eta kontatzaile bakoitza da, nolabait, ipuinaren aita, bere joskeraz janzten duen neurrian.

Udaberriko lorategien antzera berdatutako lurra da, berez, ipuinen alorra. Herri giroak eman ohi du hazia, uste eta sineste guzien bufada beroak. Ahoz-aho hartuko du gero iraupenaren arnasa bulartsua eta, denboraz, egoera bakoitzari dagokion bustidura hezeak mamituko du gorputza.

Herriaren emaitza aberatsa da ipuina.

Horrexegatik, ez da bazterrean denbora-pasa haurrak lokartzeko jostagarri hutsa. Aspaldiko aztarnak ikus ditzakegu ikuspegi askoren begi-ninietan. Euskal Herriaren arima bizi da, ezkutuan bada ere, ipuinen zorro sakonean punpaka.

Hizkuntza bakoitzak izan ditu bere ipuinak. Herrialde aurreratuenek arretaz jaso eta apaindura ederrez zabalduak dituzte bazter guztietara bereak. Euskaldunok ere, ezagunago ditugu atzerritik etorriak, etxekoak baino. Basamortuan udazkeneko belar gorri erretakoen antzera galtzen doaz euskal ipuinak zaintzailerik ezean.

Askotan , tankera berekoak dira batzuk eta besteak, kanpotik datozkigunak eta gure mendietan sortuak. Kontuan izan behar dugu, denbora batean herrialde guztiak pentsaeraz elkarrengandik gertuago zeudela, gaurkoak baino. Euskal Herria barne zegoen mundu zabaleko jakintza horretan, eta bere lekuko dugu gaur.

Gure ipuinek, hala ere, badute beren euskal kutsu berezia. Ez nuke esango hobeak direnik, ez txarrago. Baina, hori bai, geureak ditugu.

Biltzailearen lana ez da erraza. Ikasi lehenik; jaso. Aldaketa asko izan ohi du ipuin bakoitzak: ipuinzale hainbat, askotan. Baina, jantzi aldakorraren azpitik nabari da beti egitura lerdena. Hori da, biltzaileak ahal bezain txukun eta apain herriari itzuli behar diona.

Zer esanik ez, urte askotako bilketa lanean aurkitu daitekeela bakarrik, herri joskera eta barneko ardatz hori. Hala ere, behin baino gehiagotan huts egin dezakegu.

Beste batzuek zuzenduko dute gaizki esana.

Honaino, beraz, On J.M. Satrustegiren testu eder hori. Esan daiteke ozenago, nekez argiago.

Urdiango iturria